Eski çağlardan beridir kaya ve minerallerin insan sağlığı üzerine olumlu yahut olumsuz etkileri merak konusu olmuştur. Hastalıkların gözlem yoluyla coğrafi dağılımı yani mekan ve hastalık ilişkisi oluşturulmuştur. Medikal Jeoloji, yerkürenin jeolojik süreçleri ve yapısını oluşturan kayaç, mineraller ve fosil yakıtların doğaya ve dolayısıyla insan sağlığına olan etkisini inceleyen jeoloji disiplinidir. Bu alanda yapılan araştırmalarda yerbilimciler ve sağlık alanındaki bilim insanları bir arada çalışmaktadırlar. Uluslararası Medikal Jeoloji Birliği 2006 yılında kurulmuştur.

Asbest, lifsi yapıda doğal fibröz bir silikattır. Bu lifsi yapı sayesinde asbest, ısı ve aşınmaya karşı oldukça dayanıklıdır. Bu nedenle uzun yıllar boyunca, 3000 kadar farklı iş kolunda ara madde olarak kullanılmıştır. Ayrıca asbest, yeryüzünde birçok yerde toprak örtüsünde bulunmaktadır. Endüstriyel kullanımının yanı sıra asbest kırsal alanlarda da uzun yıllar boyunca ısı ve su yalıtımı (sıva, çatı ve ocak izolasyonu, vs..) için kullanılmıştır. Ev içinde sıva, çatıların ısı ve su yalıtımında, ocakların yalıtımında yaygın olarak kullanılmıştır. Ev içinde sıvanın dökülmesi, ev dışında doğa olayları nedeniyle sıvanın ya da çatının bütünlüğünün bozulması sonucu havaya karışan asbest liflerinin solunması sonucu asbeste maruz kalınmaktadır.

Mezotelyoma,  asbest ve eriyonit gibi lifsi minerallerin çevresel ve mesleki maruziyeti sonucu ortaya çıkan akciğer zarı ve karın zarı kanseridir. Tarihte ilk olarak Eski Yunanistan’da Pliny adında bir filozof, asbest madeninde çalışan kölelerin, diğer kölelere göre daha sağlıksız olduklarını gözleyerek, asbest maruziyeti ile akciğer hastalığı arasındaki ilişkiyi kurmuştur (1). Asbest ile mezotelyoma arasındaki kesin ilişki, ilk olarak 1960 yılında Wagner ve arkadaşlarının Güney Afrikalı asbest madeni işçileri üzerinde yaptıkları çalışma sonrası ortaya konmuştur (2). Bundan sonraki yıllarda bu ilişkiyi destekleyen çok sayıda çalışma yayınlanmıştır. 

Prof. Dr. İzzettin Barış, Hacettepe Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı’nın kurucusudur ve Türkiye’de asbest ve biomass gibi çevresel maruziyetlerin akciğer etkilerini araştıran çalışmaların öncüsüdür (3-5). Asbestin çevresel olarak bulunduğu Kapadokya bölgesinde yaptığı çalışmalar sırasında, üç köyde (Tuzköy, Karain, Sarıhıdır) mezotelyomanın daha sık görüldüğünü ölümlerin yaklaşık yarısının mezotelyomaya bağlı olduğu dikkatini çekmiştir. Bu köylerde, köylüler tipik olarak kayalar içine oyulmuş odalara bitişik yapılmış evlerde yaşamaktadır. Barış ve arkadaşlarının çalışmalarıyla, bu kayaların yapısında bulunan erionitin mezotelyoma yapıcı etkisi uluslararası literatüre katılmıştır (6-8). Fibröz zeolit olarak da bilinen erionit asbestten çok daha karsinojen bir mineraldir. Prof. Dr. İzzetin Barış’ın öncülüğünde başlayan çalışmalar ilerleyen yıllarda artarak devam etmiştir (9-17). Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı çevresel kökenli mezotelyoma tanı ve tedavisine yönelik yaptığı çalışmalarla haklı bir üne kavuşmuştur. Sağlık Bakanlığı Kanser Dairesi ile işbirliği içinde yapılan çalışmalar sonucunda “erionit köylerinin taşınması” gibi önemli başarılara imza atmıştır.

Hacettepe Üniversitesi Mezotelyoma ve Medikal Jeoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi, Prof. Dr. İzzettin Varış’ın vefatından (21 Eylül 2013) hemen sonra 25 Eylül 2013 tarihinde 28776 sayı ile Resmi Gazetede yayınlanan yönetmelikle kurulmuştur. Merkezin Kurucu Müdürü Prof. Dr. Salih Emri, Müdür Yardımcıları Doç. Dr. Meral Doğan ve Doç. Dr. Deniz Köksal’dır. Kurucu yönetim ve danışma kurulu üyeleri için tıklayınız.

Merkezimizde, jeolog ve minerolarloglar, çevre bilimciler, toksikolog ve farmakologlar, epidemiyologlar, göğüs hastalıkları ve cerrahisi, medikal onkoloji, radyoloji ve diğer tıp disiplinlerinin bir araya gelerek interdisipliner bir şekilde çalışması sağlanmıştır. Halihazırda merkezin ayrı bir fiziki mekanı mevcut değildir. Ancak Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı ve Jeoloji Mühendisliği bünyesinde bulunan fiziki mekânlar kullanılmaktadır.

Referanslar:

1. Boutin C, Schlesser M, Frenay C, Astoul P. Malignant pleural mesothelioma. Eur Respir J. 1998 Oct;12(4):972-81. doi: 10.1183/09031936.98.12040972.
2. Wagner JC, Sleggs CA, Marchand P. Diffuse pleural mesothelioma and asbestos exposure in the North Western Cape Province. Br J Ind Med. 1960 Oct;17(4):260-71. doi: 10.1136/oem.17.4.260.
3. Artvinli M, Baris YI. Environmental fiber-induced pleuro-pulmonary diseases in an Anatolian village: an epidemiologic study. Arch Environ Health. 1982 May-Jun;37(3):177-81. doi: 10.1080/00039896.1982.10667559. 
4. Artvinli M, Bariş YI. Malignant mesotheliomas in a small village in the Anatolian region of Turkey: an epidemiologic study. J Natl Cancer Inst. 1979 Jul;63(1):17-22. 
5. Baris YI, Saracci R, Simonato L, Skidmore JW, Artvinli M. Malignant mesothelioma and radiological chest abnormalities in two villages in Central Turkey. An epidemiological and environmental investigation. Lancet. 1981 May 2;1(8227):984-7. doi: 10.1016/s0140-6736(81)91742-6.
6. Baris YI, Sahin AA, Ozesmi M, Kerse I, Ozen E, Kolacan B, Altinörs M, Göktepeli A. An outbreak of pleural mesothelioma and chronic fibrosing pleurisy in the village of Karain/Urgüp in Anatolia. Thorax. 1978 Apr;33(2):181-92. doi: 10.1136/thx.33.2.181.
7. Baris I, Simonato L, Artvinli M, Pooley F, Saracci R, Skidmore J, Wagner C. Epidemiological and environmental evidence of the health effects of exposure to erionite fibres: a four-year study in the Cappadocian region of Turkey. Int J Cancer. 1987 Jan 15;39(1):10-7. doi: 10.1002/ijc.2910390104.
8. Sebastien P, Gaudichet A, Bignon J, Baris YI. Zeolite bodies in human lungs from Turkey. Lab Invest. 1981 May;44(5):420-5. 
9. Selçuk ZT, Cöplü L, Emri S, Kalyoncu AF, Sahin AA, Bariş YI. Malignant pleural mesothelioma due to environmental mineral fiber exposure in Turkey. Analysis of 135 cases. Chest. 1992 Sep;102(3):790-6. doi: 10.1378/chest.102.3.790.
10. Tansan S, Emri S, Selçuk T, Koç Y, Hesketh P, Heeren T, McCaffrey RP, Bariş YI. Treatment of malignant pleural mesothelioma with cisplatin, mitomycin C and alpha interferon. Oncology. 1994 Jul-Aug;51(4):348-51. doi: 10.1159/000227363. 
11. Emri S, Kocagoz T, Olut A, Güngen Y, Mutti L, Baris YI. Simian virus 40 is not a cofactor in the pathogenesis of environmentally induced malignant pleural mesothelioma in Turkey. Anticancer Res. 2000 Mar-Apr;20(2A):891-4.
12. Roushdy-Hammady I, Siegel J, Emri S, Testa JR, Carbone M. Genetic-susceptibility factor and malignant mesothelioma in the Cappadocian region of Turkey. Lancet. 2001 Feb 10;357(9254):444-5. doi: 10.1016/S0140-6736(00)04013-7. 
13. Emri S, Akbulut H, Zorlu F, Dinçol D, Akay H, Güngen Y, Içli F. Prognostic significance of flow cytometric DNA analysis in patients with malignant pleural mesothelioma. Lung Cancer. 2001 Aug-Sep;33(2-3):109-14. doi: 10.1016/s0169-5002(00)00249-x.
14. Vogelzang NJ, Rusthoven JJ, Symanowski J, Denham C, Kaukel E, Ruffie P, Gatzemeier U, Boyer M, Emri S, Manegold C, Niyikiza C, Paoletti P. Phase III study of pemetrexed in combination with cisplatin versus cisplatin alone in patients with malignant pleural mesothelioma. J Clin Oncol. 2003 Jul 15;21(14):2636-44. doi: 10.1200/JCO.2003.11.136.
15. Kokturk N, Firat P, Akay H, Kadilar C, Ozturk C, Zorlu F, Gungen Y, Emri S. Prognostic significance of Bax and Fas ligand in erionite and asbestos induced Turkish malignant pleural mesothelioma. Lung Cancer. 2005 Nov;50(2):189-98. doi: 10.1016/j.lungcan.2005.05.025. 
16. Dogan AU, Baris YI, Dogan M, Emri S, Steele I, Elmishad AG, Carbone M. Genetic predisposition to fiber carcinogenesis causes a mesothelioma epidemic in Turkey. Cancer Res. 2006 May 15;66(10):5063-8. doi: 10.1158/0008-5472.CAN-05-4642. 
17. Tug E, Tug T, Elyas H, Coskunsel M, Emri S. Tumor suppressor gene alterations in patients with malignant mesothelioma due to environmental asbestos exposure in Turkey. J Carcinog. 2006 Aug 22;5:23. doi: 10.1186/1477-3163-5-23.